Ηλεκτρονικό τσιγάρο ή e-cig. Περί τίνος πρόκειται;

Τα τελευταία χρόνια και στην Ελλάδα, όπως και στον υπόλοιπο κόσμο λαμβάνει χώρα μια εκτενής και συντονισμένη αντικαπνιστική εκστρατεία η οποία είναι απόλυτα δικαιολογημένη λόγω των σημαντικών επιπτώσεων του καπνίσματος στην υγεία τόσο των άμεσα, όσο και των έμμεσα καπνιστών.

Οι απαγορεύσεις στη χρήση προϊόντων καπνού σε εσωτερικούς χώρους αλλά και η αύξηση της φορολόγησης των καπνικών προϊόντων δημιούργησε ευνοϊκό κλίμα για το λανσάρισμα των ηλεκτρονικών τσιγάρων, ή e-cigarettes ή ENDS (electronic nicotine delivery system). Πρόκειται για συσκευές οι οποίες σχεδιάστηκαν για να ελευθερώνουν και να χορηγούν ελεγχόμενα νικοτίνη στον καταναλωτή με παρόμοιο σχεδόν τρόπο όπως και τα συμβατικά καπνικά προϊόντα.

Τα περισσότερα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι σχεδιασμένα έτσι ώστε να ομοιάζουν με τα συμβατικά είδη καπνιστού (τσιγάρα, πούρα, πίπες κτλ). Μερικές φορές θυμίζουν απλά καθημερινά αντικείμενα, όπως πένες ή USB memory sticks, για μεγαλύτερη διακριτικότητα.

Αποτελούνται από ένα ηλεκτρονικό σύστημα σε σχήμα κυλίνδρου (προσομοιάζει με τσιγάρο) που εξατμίζει ένα χημικό μίγμα σε δόσεις με συχνότητα που ρυθμίζει ο ίδιος ο χρήστης ούτως ώστε να μπορεί  να εισπνέεται.

Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα δεν δημιουργούν πραγματικό καπνό (αερόλυμα αιθάλης) αλλά έναν πυκνό ατμό που διαλύεται πολύ γρήγορα και γι’ αυτό οι καταναλωτές πιστεύουν ότι η χρήση τους είναι ασφαλέστερη από το συμβατικό κάπνισμα. Και αυτό είναι πολύ δελεαστικό για τους καπνιστές.

Τα ερωτήματα που θέτονται, σχετικά με τη χρήση των ηλεκτρονικών τσιγάρων, είναι τα εξής:

1)  Μπορούν να λειτουργήσουν ως μέσα διακοπής του καπνίσματος;

2) Η χρήση τους είναι ασφαλέστερη του συμβατικού καπνίσματος;

3) Η χρήση τους είναι ασφαλής και ως προς το περιεχόμενο των υγρών αλλά και ως προς τη λειτουργία της ίδιας της συσκευής;

4) Η ποιότητα των προϊόντων είναι διασφαλισμένη;

5) Ποιοι είναι οι όροι διακίνησης τους στην αγορά;

Το εργαστήριο Καπνού και Καπνικών Προϊόντων της Χημικής Υπηρεσίας Σερρών, ασχολείται με το θέμα (αναλυτικά, βιβλιογραφικά και νομοθετικά) από το 2008. Από τη συγκεκριμένη εμπειρία, προκύπτουν και οι ακόλουθες απαντήσεις:

ΜΕΣΑ ΔΙΑΚΟΠΗΣ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ

Οι περισσότεροι χρήστες προτιμούν τα ηλεκτρονικά τσιγάρα ή σαν υποκατάστατο του καπνίσματος ή σαν μέσο διακοπής του καπνίσματος. Όμως οι ισχυρισμοί ότι μπορεί να έχουν τέτοια αποτελέσματα δεν είναι τεκμηριωμένοι. Κανονικά, θα έπρεπε να χρησιμοποιείται η ίδια διαδικασία αδειοδότησης με αυτή που ακολουθούν για τις τσίχλες, τα επιθέματα νικοτίνης και τα υπόλοιπα προϊόντα διακοπής του καπνίσματος.

Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι παρουσιάζεται υποτροπή των κρουσμάτων της εξάρτησης όποτε επιχειρείται η χρήση πιο συμπυκνωμένων ως προς την εξαρτησιογόνο ουσία προϊόντων (για παράδειγμα η μετάβαση από μάσηση φύλλων κόκας στην εισπνοή της καθαρής κοκαϊνης και η μετάβαση από το κάπνισμα του οπίου στην παρεντερική χορήγηση της ηρωίνης).

ΑΣΦΑΛΗ Ή ΑΣΦΑΛΕΣΤΕΡΑ

Το υγρό, που πωλείται ή σαν ανταλλακτικό φυσίγγιο-φίλτρο ή σαν υγρό αναπλήρωσης, περιέχει κυρίως προπυλενογλυκόλη ή γλυκερόλη, μερικά περιέχουν νικοτίνη και άλλες ουσίες. Κυκλοφορεί και σε διάφορες γεύσεις (γεύση βανίλιας, φρούτων ή γεύση που απομιμείται αυτή επώνυμων τσιγάρων). Η προπυλενογλυκόλη μπορεί να είναι, για μερικά άτομα, ερεθιστική κατά την εισπνοή. 

Αναλύσεις που έγιναν από το FDA (U.S. Food and Drug Administration) σε μερικά τέτοια προϊόντα βρέθηκε να έχουν, εκτός της νικοτίνης, και άλλα τοξικά συστατικά, όπως διαιθυλενογλυκόλη και διάφορες καρκινογόνες νιτροσαμίνες. 

   

Το γεγονός ότι η χρήση του είναι διασκεδαστική και η γεύση του μπορεί να θυμίζει γλυκίσματα ή τσίκλες το κάνει ιδιαίτερα επικίνδυνο σε ό,τι αφορά την ενδεχόμενη χρήση του από ανήλικα άτομα.

Για τα προϊόντα που περιέχουν νικοτίνη, αυτή βρίσκεται σε διάφορες περιεκτικότητες. Η νικοτίνη είναι πολύ τοξική και εθιστική ουσία. Η χρήση τέτοιων προϊόντων μπορεί να προκαλέσουν νικοτινίαση (δηλητηρίαση από  νικοτίνη) καθώς και εθισμό σε μη καπνιστές-χρήστες. Μέσω της εισπνοής, της κατάποσης ή την επαφή στο δέρμα, η νικοτίνη μπορεί να είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη κυρίως για τα παιδιά, τις εγκύους, της θηλάζουσες μητέρες, τους καρδιοπαθείς ή τους ηλικιωμένους. Και μόνο το γεγονός ότι μια τοξική και εξαρτησιογόνος ουσία όπως η νικοτίνη προσφέρεται πλέον σε καθαρή κατάσταση στα εξαρτημένα άτομα, είναι λόγος σοβαρής ανησυχίας για την υγεία του πληθυσμού.

Η πρώτη δημοσίευση σχετικά με τις επιπτώσεις του ηλεκτρονικού τσιγάρου στους καπνιστές, ήρθε πριν λίγες μόνο μέρες από ομάδα ερευνητών του πανεπιστημίου Χάρβαρντ, με επικεφαλή τον ερευνητή κ. Κωνσταντίνο Βαρδαβά, και δημοσιεύεται επίσημα στο επιστημονικό περιοδικό Chest. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν πως οι επιπτώσεις από τη χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου, είναι παρόμοιες με αυτές του κανονικού καπνίσματος, αν και υπάρχουν σχετικά μικρότερες επιπτώσεις κυρίως αναφορικά με τις βλαβερές συνέπειες που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της καύσης του τσιγάρου.

Επιστημονικά δεν έχουν, ακόμη, αποδειχθεί η ασφάλεια, η αποτελεσματικότητα ή η ποιότητα αυτών των προϊόντων, οπότε και οι πιθανοί κίνδυνοι από τη χρήση τους παραμένουν αβέβαιοι. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συστήνει τα ηλεκτρονικά τσιγάρα και όλα τα ανταλλακτικά τους να μένουν μακριά από παιδιά, καθώς υπάρχουν κίνδυνοι δηλητηρίασης ή πνιγμού λόγω κατάποσης μικρών κομματιών. Ακόμη, υπάρχει επιφύλαξη ως προς την καλή λειτουργία της ίδιας της ηλεκτρονικής συσκευής και τον κίνδυνο υπερδοσολογίας, σε περίπτωση βλάβης της. Ακόμη και η επισήμανση έχει πολλές φορές ανακρίβειες: και στο εργαστήριο της Χ.Υ. Σερρών έχει ανιχνευθεί νικοτίνη σε πολλά δείγματα που είχαν την ένδειξη «nicotine free», και άλλες φορές η ίδια συγκέντρωση μετρήθηκε σε σειρά φυσιγγίων διαφορετικών περιεκτικοτήτων σε νικοτίνη, ακόμη και της ίδια εταιρείας.

ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ

Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα εισάγονται από την Αμερική και, κυρίως, από την Κίνα. Παράγονται από πληθώρα εργαστηρίων, ελεγμένων και μη, ενώ πληροφορίες υπάρχουν ότι παράγονται ακόμη και σε σπίτια, βενζινάδικα και κάθε είδους μέρος. 

Άλλωστε, ο καθένας μπορεί να βρει οδηγίες για την παρασκευή του δικού του υγρού αναπλήρωσης (π.χ. στο YouTube) σύμφωνα με τις προσωπικές του προτιμήσεις. 

Πολλά αγοράζονται μέσω e-shop συνοδευόμενα από διάφορα «πιστοποιητικά» (αναλύσεις νικοτίνης κατά την εισαγωγή κ.α.), και από αναλυτικές μελέτες που «αποδεικνύουν» την ασφάλειά τους, χωρίς όμως επαρκή τεκμήρια.

ΟΡΟΙ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗΣ

Μέχρι σήμερα παγκοσμίως κανένας αρμόδιος φορέας δεν έχει δώσει άδεια κυκλοφορίας σε κανένα τέτοιο προϊόν. Σε κάποιες χώρες η εισαγωγή και διακίνησή τους είναι παράνομη. Στην Ελλάδα με πρόσφατη ανακοίνωσή του ο ΕΟΦ (9-12-2011) δηλώνει ότι:

«Τα προϊόντα που χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατα του καπνίσματος και περιέχουν νικοτίνη, όπως είναι το ηλεκτρονικό τσιγάρο με χρήση νικοτίνης, υπάγονται στα «φαρμακευτικά προϊόντα» και συνεπώς δεν επιτρέπεται να τεθούν στην αγορά χωρίς άδεια κυκλοφορίας φαρμάκου από τον ΕΟΦ. Ουδεμία τέτοια άδεια έχει μέχρι σήμερα χορηγηθεί από τον ΕΟΦ και ούτε έχει υποβληθεί σχετικό αίτημα με την προβλεπόμενη από το νόμο τεκμηρίωση για την ποιότητα, ασφάλεια και αποτελεσματικότητα των εν λόγω προϊόντων, ώστε να αξιολογηθούν.»

Ωστόσο πρέπει να τονιστεί ότι είναι πολύ δύσκολο να ελεγχθεί πλήρως η αγορά διότι η διακίνηση των προϊόντων αυτών έχει πάρει σημαντικές διαστάσεις και μεγάλο μερίδιο της αγοράς κατέχουν και τα e-shop.

Ο Π.O.Y. συστήνει, σχετικά με την κυκλοφορία των προϊόντων που περιέχουν νικοτίνη:

-Να αδειοδοτούνται όπως τα φάρμακα και οι φαρμακευτικές συσκευές.

-Σε διαφορετική περίπτωση να θεωρηθούν προϊόντα καπνού και να ακολουθήσουν τους ίδιους κανόνες ως προς τη σύσταση, την επισήμανση, τη διαφήμιση κτλ.

Είναι αναγκαία η συστηματικότερη μελέτη και από τις ίδιες τις εταιρείες, ώστε να παρέχουν σαφή στοιχεία ως προς την ασφάλεια χρήσης αυτών των προϊόντων. Μέχρι τότε ο Π.Ο.Υ. θεωρεί αναγκαία την παύση χρήσης όλων των ισχυρισμών σχετικά με την «ασφαλή» αντικατάσταση του συμβατικού καπνίσματος και της βοήθειας διακοπής του αυτού, μέσω της χρήσης ηλεκτρονικών τσιγάρων. 

Η ραγδαία εμπορική ζήτηση για ηλεκτρονικά τσιγάρα, προκαλεί άμεση ανάγκη για ενιαία θεσμική πολιτική και σύντομα θα πρέπει να υπάρξουν εξελίξεις, τόσο σε κρατικό όσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Μαρία Κοσιτζή

Κωνσταντίνος Κύδρος

Χημική Υπηρεσία Σερρών

Γενικό Χημείο του Κράτους