Κατανάλωση αλκοόλης στην Ελλάδα

     Στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων τους οι Υπηρεσίες του Γενικού Χημείου του Κράτους καλούνται συχνά να αποφανθούν περί της ασφάλειας τροφίμων εν γένει και μεταξύ αυτών των ποτών με αλκοόλη, όπως αυτά ορίζονται στο άρθρο 144 του Κώδικα Τροφίμων και Ποτών.

     Καθοριστικός παράγοντας για την αξιολόγηση κινδύνου των διαφόρων τροφίμων είναι η κατά κεφαλή κατανάλωση εκάστου τροφίμου, γι’ αυτό κάθε μελέτη, από την οποία προκύπτουν σχετικά στοιχεία, είναι πολύτιμη.

     Ειδικότερον, όσον αφορά τα ποτά με αλκοόλη, υπάρχουν πολύ χρήσιμα στοιχεία στην έκθεση με θέμα: «Αλκοόλη στην Ευρωπαϊκή Ένωση», η οποία εκπονήθηκε κατόπιν συνεργασίας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δημοσιεύτηκε το 2012, ανευρίσκεται δε στο Διαδίκτυο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.euro.who.int/en/health-topics/disease-prevention/alcohol-use
στο τμήμα "publications". (Ή εδώ)

     Η έκθεση αυτή αποτελεί μια εμπεριστατωμένη μελέτη σχετικά με την κατανάλωση της αλκοόλης, τις επιπτώσεις στην υγεία και τις δράσεις  με στόχο την μείωση του κινδύνου μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.  Από την μελέτη της έκθεσης αυτής σταχυολογήθηκαν και παρουσιάζονται παρακάτω ορισμένα στοιχεία, όσον αφορά την κατά κεφαλή κατανάλωση της αλκοόλης στην Ε.Ε.

     Κατ’ αρχήν η αλκοόλη αποτελεί ένα από τα τρία θέματα υγείας με την μεγαλύτερη προτεραιότητα παγκοσμίως. Παρ’ ότι μόνο το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού πίνει αλκοόλη, είναι η τρίτη αιτία παγκοσμίως ελαττωματικής υγείας και πρόωρου θανάτου, μετά το χαμηλό βάρος γέννησης και το μη ασφαλές σεξ (για το οποίο η αλκοόλη είναι παράγων επικινδυνότητας).

     Στην Ευρώπη, η αλκοόλη είναι επίσης ο τρίτος κατά σειράν παράγων επικινδυνότητας για ασθένειες και θνησιμότητα μετά τον καπνό και την υψηλή πίεση. Ο πραγματικός απόλυτος κίνδυνος θανάτου από αλκοόλη αυξάνεται απλά και γραμμικά με το συνολικό ποσόν της αλκοόλης που καταναλώνεται κατά την διάρκεια της ζωής ούτως, ώστε με μια κατανάλωση 60 γραμμαρίων αλκοόλης κάθε μέρα, ο κίνδυνος φθάνει το 1 στα 10.

     Η αλκοόλη είναι αιτία μη μεταδοτικών ασθενειών, συμπεριλαμβανομένων καρκίνου, καρδιαγγειακών  και ηπατικών παθήσεων, μεταδοτικών ασθενειών, καθόσον αυξάνει τους κινδύνους για HIV/AIDS, φυματίωση και μεταδιδόμενη πνευμονία, και όλες τις μορφές βλάβης εκ προθέσεως και εξ αμελείας, όπως αυτοκτονίες και φόνοι. Η αλκοόλη βλάπτει και άλλους ανθρώπους πέραν του πότη, είτε μέσω της βίας στους δρόμους, της ενδοοικογενειακής βίας, ή απλώς λόγω της χρήσης κρατικών πόρων, κυρίως μέσω του κόστους παροχής υπηρεσιών υγείας, επιδομάτων ανεργίας και ανικανότητας, και συσχέτισης με εγκληματικότητα και παραβατικότητα.

     Η περισσότερη αλκοόλη πίνεται σε συνθήκες βαριάς πόσης, η οποία επιδεινώνει όλους τους κινδύνους, συμπεριλαμβανομένων των ισχαιμικών καρδιακών ασθενειών και του αιφνιδίου θανάτου.

     Η έκθεση στην αλκοόλη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να επηρεάση την ανάπτυξη του εγκεφάλου του εμβρύου και σχετίζεται με νοητικές ανεπάρκειες που εμφανίζονται αργότερα στην παιδική ηλικία. Ο εγκέφαλος των εφήβων είναι ιδιαιτέρως ευαίσθητος στην αλκοόλη και όσο καθυστερήση η έναρξη της κατανάλωσης, τόσο μειώνεται η πιθανότητα να εμφανισθούν στην ζωή του ενηλίκου προβλήματα σχετιζόμενα με τη χρήση αλκοόλης και εξάρτηση από την αλκοόλη.

Κατανάλωση αλκοόλης στην Ευρώπη

Τύποι κατανάλωσης στις διάφορες γεωγραφικές περιοχές της Ευρώπης

     Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η περιοχή με την υψηλότερη κατανάλωση αλκοόλης παγκοσμίως, περισσότερο από διπλάσια έναντι του παγκόσμιου μέσου όρου. Παρά τις πολλές διαφορές μεταξύ των διαφόρων χωρών, η κατανάλωση αλκοόλης στην Ε.Ε. ως σύνολο έχει παραμείνει σε σταθερό επίπεδο την τελευταία δεκαετία.

     Η κατανάλωση αλκοόλης στην Ευρώπη έχει μακρά ιστορία που εκτείνεται σε αρκετές χιλιετίες και είναι χαραγμένη με διαφορετικό τρόπο στην κουλτούρα των διαφόρων χωρών.

    Η Ευρώπη μπορεί να χωρισθή σε τέσσερα γεωγραφικά τμήματα, όσον αφορά την κατανάλωση αλκοόλης με κριτήρια την οικονομική δύναμη των χωρών, την ιστορία τους, τον μέσο όρο κατανάλωσης, τους τρόπους πόσης και τις κοινωνικές αντιδράσεις στην αλκοόλη:

-Ανατολικοκεντρική και Κεντρική Ευρώπη. (Βουλγαρία, Τσεχία, Εσθονία, Ουγγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία και Σλοβενία). Η κατανάλωση εδώ είναι κατά μέσον όρον υψηλότερη από την υπόλοιπη Ευρώπη, όπως και τα περιστατικά ασυνήθους βαριάς πόσης. Τα προτιμώμενα ποτά είναι τα αλκοολούχα (spirits), ακόμη και στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, όπου πίνουν μπύρα, όπως η Τσεχία και η Σλοβακία, καθώς και στις χώρες, όπου πίνουν κρασί, όπως η Βουλγαρία, Ουγγαρία, Ρουμανία και Σλοβενία.

-Δυτικοκεντρική και Δυτική Ευρώπη (Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ιρλανδία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Ελβετία, Ηνωμένο Βασίλειο).  Το προτιμώμενο ποτό είναι η μπύρα με την εξαίρεση της Γαλλίας. Το μοντέλο της κατανάλωσης τις πρόσφατες δεκαετίες είναι συνολικά όμοιο με το Μεσογειακό στυλ, τόσο όσον αφορά τη συχνότητα πόσης, όσον και την απουσία αποδοχής της δημόσιας μέθης, με την εξαίρεση της Ιρλανδίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, οι οποίες είναι πλησιέστερες προς τις Σκανδιναυΐκές χώρες, όσον αφορά το θέμα αυτό. Επιπροσθέτως, στην Δυτικοκεντρική  Ευρώπη υπάρχει μεγαλύτερη κατανάλωση μεταξύ  των γευμάτων και περισσότερα προβλήματα σχετιζόμενα με την αλκοόλη σε σύγκριση με τη Νότια Ευρώπη.

-Σκανδιναυϊκές χώρες. Η συνολική κατανάλωση είναι μικρότερη από τον μέσο όρο της Ευρώπης. Στις χώρες αυτές το μοντέλο κατανάλωσης αφορά τα αλκοολούχα ποτά (spirits),των οποίων η χρήση εξαπλώθηκε μετά το 1500, οπότε υπάρχει μικρότερη παράδοση από την αντίστοιχη της οινοποσίας στην περιοχή της Μεσογείου. Το παραδοσιακό μοντέλο πόσης των αλκοολούχων (spirits) σ’ αυτές τις χώρες μπορεί να χαρακτηρίζεται από όχι καθημερινή πόση, επεισόδια ασυνήθιστα βαριάς και πολύ βαριάς πόσης, όπως στη διάρκεια του Σαββατοκύριακου και των εορτών) και υψηλότερο επίπεδο αποδοχής της δημόσιας μέθης. Αν και το μοντέλο αυτό μπορεί να παρατηρηθή και στις μέρες μας, τα αλκοολούχα (spirits) δεν είναι πλέον τα κυρίαρχα ποτά με αλκοόλη.

-Νότια Ευρώπη (Κύπρος, Ελλάδα, Ιταλία, Μάλτα, Πορτογαλία, Ισπανία). Εδώ κυριαρχεί  το Μεσογειακό μοντέλο πόσης. Παραδοσιακά παράγεται και πίνεται κρασί σε ημερήσια βάση μέσα στο γεύμα, αποφεύγεται η ασυνήθιστα υψηλή πόσις και δεν υπάρχει αποδοχή της δημόσιας μέθης. Η συνολική κατανάλωση παραδοσιακά είναι υψηλή, εκτός Κύπρου και Μάλτας, αλλά ευρίσκεται σε πτώση τις τελευταίες δεκαετίες.

Δείκτες κατανάλωσης αλκοόλης στην Ευρώπη

     Ο καλύτερος δείκτης για τον συνολικό όγκο κατανάλωσης αλκοόλης είναι η κατά κεφαλήν ενήλικος (άνω των 15 ετών) κατανάλωση. Η κατά κεφαλήν κατανάλωση συνήθως συνάγεται από τις πωλήσεις και την φορολογία, αλλά μπορεί να συναχθή και από την παραγωγή και τα στοιχεία εισαγωγών και εξαγωγών. Με βάση αυτόν τον δείκτη, οι ενήλικες πολίτες της Ε.Ε. πίνουν 12,4 ± 1,3 λίτρα καθαρής αλκοόλης ανά έτος ή 26,9 γραμμάρια καθαρής αλκοόλης ανά ημέρα.   

Οι αντίστοιχες τιμές για τις διάφορες γεωγραφικές περιοχές είναι:

Ανατολικοκεντρική και Κεντρική Ευρώπη : 14,5 ± 1,7 (μη καταγεγραμμένη 2,5 ±  0,8)

Δυτικοκεντρική και Δυτική Ευρώπη: 12,4 ± 0,8 (μη καταγεγραμμένη 1.0 ±  0,5)

Σκανδιναυϊκές χώρες : 10,4 ± 1,9 (μη καταγεγραμμένη 1,9  ±  0,3)

Νότια Ευρώπη: 11,2 ± 1,7 (μη καταγεγραμμένη 2,0 ±  0,5)

Ευρωπαϊκή Ένωση : 12,4 ± 1,3 (μη καταγεγραμμένη 1,6 ±  0,6)

Όσον αφορά κάθε χώρα χωριστά, για την Ελλάδα προκύπτει ότι η κατά κεφαλήν κατανάλωση ανέρχεται στα 9-12 λίτρα ανά έτος.

     Με δεδομένη την υψηλή συνολική κατανάλωση της αλκοόλης στην Ε.Ε. προκύπτει ότι η βαριά πόσις επικρατεί, όπως καταδεικνύεται και από τις εκτιμήσεις  του Ευρωβαρόμετρου (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010). Εάν τα αποτελέσματα των εκτιμήσεων συνδυασθούν με τις πιο αξιόπιστες πληροφορίες για την κατά κεφαλή κατανάλωση, τότε εκτιμάται ότι 4,6% των ανδρών και 0,1 % των γυναικών πίνουν περισσότερο από 5 ποτά των 12 γραμμαρίων αλκοόλης κατά μέσον όρο την ημέρα. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει και ένα τμήμα του πληθυσμού, το οποίο απέχει δια βίου από την κατανάλωση αλκοόλης και αυτό στη χώρα μας είναι το 6,70% των ανδρών και το 21% των γυναικών.

Τάσεις στην κατανάλωση αλκοόλης

     Από τα στοιχεία προκύπτουν δύο αντίθετες τάσεις. Στις Σκανδιναυϊκές χώρες και την Ανατολική Ευρώπη παρατηρείται αύξηση στην κατά κεφαλήν κατανάλωση, ενώ στη Δυτική και Νότια Ευρώπη παρατηρείται μείωση. Η μπύρα είναι το κυρίαρχο ποτό σε όλες σχεδόν τις χώρες. Μόνο στη Νότια Ευρώπη παραμένει το κρασί το συχνότερα καταναλωνόμενο ποτό με αλκοόλη, αλλά ακόμη και στη Νότια Ευρώπη, η κατανάλωση του κρασιού βαίνει μειουμένη, ενώ η κατανάλωση  της μπύρας αυξάνεται ελαφρά. Αυτή η μείωση της κατανάλωσης του κρασιού είναι κυρίως υπεύθυνη για την ισχυρά καθοδική τάση της συνολικής κατανάλωσης αλκοόλης στη Νότια Ευρώπη.

     Οι Σκανδιναυϊκές χώρες κινούνται στην αντίθετη κατεύθυνση προς τις νότιες χώρες, αν και οι αλλαγές δεν είναι τόσο αξιοσημείωτες: η κατανάλωση κρασιού έχει σταθερά αυξηθή την προηγούμενη δεκαετία, ενώ η μπύρα έχει απωλέσει κάτι από την δημοτικότητά της. Η Νότια και η Ανατολική Ευρώπη είναι οι δύο περιοχές που δείχνουν την μεγαλύτερη ποσοτική αλλαγή στη συνολική κατανάλωσή τους, αλλά αυτές οι τάσεις τείνουν να εξουδετερώσουν η μια την άλλη και δεν αντανακλώνται στον μέσο όρο της Ε.Ε.

Συμπεράσματα

     Από τα στοιχεία της εν λόγω έκθεσης του WHO προκύπτει ότι στη χώρα μας η κατά κεφαλή κατανάλωση αλκοόλης είναι 9-12  λίτρα ανά έτος, οπότε αυτό αντιστοιχεί σε ημερήσια κατανάλωση 25-33 ml αλκοόλης. Εάν λάβουμε υπ’ όψιν τον αντίστοιχο μέσο όρο της Ευρώπης, δεν επέρχεται σοβαρή μεταβολή, διότι προκύπτει ημερήσια κατανάλωση 34 ml αλκοόλης.

     Είναι προφανές ότι τα στοιχεία που προκύπτουν από την έκθεση του WHO πρέπει να λαμβάνωνται υπ’ όψιν κατά την εκτίμηση της ασφάλειας δειγμάτων ποτών με αλκοόλη.

     Όσον αφορά ειδικότερον τα αλκοολούχα ποτά, τα στοιχεία αυτά έρχονται να εμπλουτίσουν τα μέχρι τώρα δεδομένα και να επιβεβαιώσουν την αξιοπιστία της προσέγγισης που ακολουθήθηκε στην εργασία του συναδέλφου κ. Συμεών Κυριακίδη «Υπολογισμός της μέγιστης επιτρεπόμενης ημερήσιας πρόσληψης DEHP από την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών» (2012), στην οποία ελήφθη, ως μέση κατανάλωση αλκοολούχου ποτού 40%, η ποσότητα των 190 ml ημερησίως. Η ποσότητα αυτή συνδυάζει την απαιτούμενη αυστηρότητα με την ρεαλιστική εκτίμηση των πραγματικών συνθηκών και πρέπει να λαμβάνεται υπ’ όψιν στην προσέγγιση του θέματος από τις Υπηρεσίες του Γ.Χ.Κ.

Αλεξάνδρα Σκορδάκη