Σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού

   Το ένα και αέναο γίγνεσθαι, η αστάθμητη πραγματικότητα, που ακατάπαυστα δρά και γίνεται χωρίς ποτέ να είναι –καθώς διδάσκει ο Ηράκλειτος- τρομάζει ως ιδέα· μοιάζει με σε σεισμό: το έδαφος τρέμει κάτω απ’ τα πόδια μας και δεν ξέρουμε πώς να σταθούμε.  Χρειάζεται ένα πολύ δυνατό κ’ ικανό μυαλό για να μετουσιώσει την τρομακτική τούτη αίσθηση σε κάτι υψηλό, σε κάτι που εκπλήσσει ευχάριστα: την εναντιότητα. Ο Ηράκλειτος το πέτυχε παρατηρώντας τους ρυθμούς του γίγνεσθαι και της φθοράς, συλλαμβάνοντάς τα υπό τη μορφή μιας διπολικότητας: μια δύναμη συνιστά ισορροπία δύο αντιτιθέμενων ενεργειών που τείνουν αέναα να επανενωθούν. Το κάθετί αντιμάχεται διαρκώς τον εαυτό του, χωρίζεται, ούτως ειπείν, σε δύο αντίθετες ροπές οι οποίες, με τη σειρά τους, αλληλοέλκονται. Ο απλός άνθρωπος θαρρρεί πως αναγνωρίζει κάτι το σταθερό, κάτι που «τελείωσε» και μένει «ως έχει»· όμως η αλήθεια είναι ότι το φώς και το σκοτάδι, το πικρό και το γλυκό αντιπαλεύουν συνεχώς, σαν δύο παλαιστές, που ο καθένας πλεονεκτεί κατά καιρούς έναντι του άλλου. Κατά τον Ηράκλειτο, το μέλι είναι μαζί γλυκό και πικρό,  κι ο ίδιος ο κόσμος ένας κρατήρας που πρέπει κάθε στιγμή ν’ ανακινείται!.. Απ’ την πάλη των αντιθέτων προκύπτει όλο το γίγνεσθαι: ό,τι κι αν μας φαίνεται μόνιμο και σταθερό, εκφράζει μονάχα τη στιγμιαία υπερίσχυση του ενός παλαιστή – μα ο πόλεμος δεν τελειώνει εκεί· η πάλη συνεχίζει επ’ άπειρον...

     Όλα συμβαίνουν κατ’ έριν, λοιπόν· και τούτη ακριβώς συνιστά την αιώνια δικαιοσύνη. Γέννημα θαυμασμού, αυτή η ιδέα, ανάβλυσε απ’ την αγνότερη πηγή της αρχαιοελληνικής φύσης: η έρις είναι η διαρκής εφαρμογή μιας ενιαίας, αυστηρής και προσδεδεμένης σ’ αιώνιους νόμους δικαιοσύνης!  Μόνον Έλληνες θα μπορούσαν να θεμελιώσουν τέτοια κοσμοδικία. Είναι η αγαθή έρις του Ησίοδου, μεταμορφωμένη σε παγκόσμια αρχή· είναι η ιδέα του αγώνος που έδινε ο καθένας στο στίβο της αρχαιοελληνικής πολιτείας, στα γυμνάσια και τις παλαίστρες, στους ποιητικούς αγώνες, στην κονίστρα των πολιτικών αποφάσεων, υψωμένη στο Καθολικό, με τους τροχούς του Σύμπαντος να περιστρέφονται μέσα της! Όπως κάθε Έλληνας αγωνιζόταν με την ορμή ενός απόλυτου δικαιώματος, με έναν Νόμο πάντα απέναντί του-θεμέλιο ακλόνητο- που έκρινε τη νίκη, έτσι αντιπαλεύουν τα πράγματα κ’ οι ποιότητές τους, τηρώντας απαράβατους και σύμφυτους με τον πόλεμο κανόνες. Το κοντόθωρο μάτι του ανθρώπου και του ζώου μπορεί να τα βλέπει ακλόνητα και σταθερά, μα εκείνα δεν έχουν ύπαρξη καθεαυτή- είναι απλώς η αστραπή κ’ η σπίθα διασταυρωνόμενων ξιφών, η λάμψη της νίκης στον πόλεμο των αντιφερόμενων ποιοτήτων!

(Απόσπασμα κειμένου από το βιβλίο του Φρ. Νίτσε «Η φιλοσοφία στα χρόνια της αρχαιοελληνικής τραγωδίας», Εκδόσεις Gutenberg, Κεφάλαιο 5 - Ηράκλειτος, σελ. 73-75)