Ποτά με αλκοόλη με χαμηλή ή μηδενική περιεκτικότητα σε αλκοόλη

     Στην εποχή μας, υπάρχει μια γενική τάση για παραγωγή ποτών, τα οποία επισημαίνονται ως έχοντα χαμηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλη ή και μηδενική (low alcohol, alcohol-free, zero-alcohol, είναι οι ενδείξεις στην αγγλική γλώσσα που χρησιμοποιούνται ευρέως). Γεννάται βεβαίως το λογικό ερώτημα, γιατί πρέπει να επισημαίνεται με ειδική ένδειξη ένα ποτό που δεν έχει αλκοόλη. Ανέκαθεν υπάρχουν τα αναψυκτικά, τα οποία καταναλώνονται ευρέως με καθολική επίγνωση των καταναλωτών ότι δεν έχουν αλκοόλη. Άλλωστε, όταν τα ποτά περιέχουν αλκοόλη περισσότερο του 1,2 % vol, πρέπει να αναγράφουν τον αλκοολικό τους τίτλο με μια ένδειξη σαφή, ευκρινή, την οποία γνωρίζει ευρέως το κοινό.

     Προφανώς, το όλο ζήτημα αφορά ποτά που καταναλώνονται παραδοσιακά, ως ποτά με αλκοόλη, αλλά τα οποία έχουν υποστεί μια κατεργασία, ώστε να αφαιρεθεί εν μέρει ή εν όλω η περιεχομένη αλκοόλη, οπότε προκύπτουν ποτά που έχουν όλα τα άλλα συστατικά του αρχικού ποτού, εκτός από την αλκοόλη. Η αφαίρεση αυτή σήμερα υπαγορεύεται κυρίως για λόγους υγείας, δεδομένης μιας καθολικής τάσεως για καταπολέμηση του αλκοολισμού, διατροφικούς λόγους, στα πλαίσια της «υγιεινής διατροφής», αλλά και για θρησκευτικούς λόγους. Ακόμη και η διάδοση κατανάλωσης χαμηλόβαθμων αλκοολούχων ποτών, όπως είναι τα κοκταίηλ που προκύπτουν από ανάμιξη αλκοολούχων ποτών με αναψυκτικά, χυμούς φρούτων και άλλες μη αλκοολούχες ουσίες, πέραν της διεύρυνσης των γευστικών εμπειριών, εξυπηρετεί και την μείωση κατανάλωσης της αλκοόλης.

     Βεβαίως, υπάρχουν και άλλοι λόγοι που συνεπικουρούν στην παραγωγή αποαλκοολωμένων ποτών που σχετίζονται με την οικονομία, την διατήρηση της δημοσίας τάξεως και ασφάλειας (ειδικά, όσον αφορά την οδήγηση) κ.ά. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι η ποτοαπαγόρευση, το 1919,  στις ΗΠΑ λειτούργησε ως έναυσμα για την παρασκευή της μπύρας χωρίς αλκοόλη. 

     Κατά κανόνα, προκειμένου να παραχθούν  τα παραδοσιακά ποτά, όπως ο οίνος και η μπύρα, χωρίς αλκοόλη ή με χαμηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλη, ακολουθείται η κλασσική διαδικασία παραγωγής των ποτών, η οποία περιλαμβάνει την ζύμωση. Στις περιπτώσεις αυτές η ζύμωση μπορεί να ολοκληρώνεται ή να διακόπτεται στο επιθυμητό σημείο [ή και να μην εκκινείται καθόλου, όπως συμβαίνει στα ποτά βύνης (malt beverages)].  Στο τελικό στάδιο, αφαιρείται η παραχθείσα αλκοόλη, συνήθως με την μέθοδο της απόσταξης ή της αντίστροφης ώσμωσης. Συνεπώς, η σύσταση του αποαλκοολωμένου προϊόντος, είναι σε μεγάλο βαθμό ίδια με την σύσταση του παραδοσιακού προϊόντος, με ουσιαστική διαφορά την περιεκτικότητα σε αλκοόλη.

      Στη συνέχεια, αναφύεται το κρίσιμο ερώτημα της ονομασίας των αποαλκοολωμένων ποτών. Η διατήρηση της παραδοσιακής ονομασίας επιβάλλεται και από τον λόγο ότι στην γλώσσα δεν λειτουργεί η παρθενογένεση, ειδικά όταν δεν πρόκειται για ειδική ορολογία που απευθύνεται σε ένα συγκεκριμένο κοινό. Αντιθέτως, όταν το προϊόν απευθύνεται στο πλατύ καταναλωτικό κοινό, πρέπει να φέρει μια ονομασία αναγνωρίσιμη από αυτό και ταυτοχρόνως ελκυστική. Και η ονομασία που επικρατεί είναι ένας συνδυασμός του ονόματος του παραδοσιακού ποτού με την ένδειξη της μειωμένης παρουσίας ή απουσίας της αλκοόλης. Οι ενδείξεις αυτές είναι συνήθως στην αγγλική γλώσσα και σ’ αυτήν έχουν εξοικειωθή οι καταναλωτές, δηλαδή, low alcohol, alcohol-free, zero-alcohol, non-alcoholic.

     Όπως είναι αναμενόμενο για κάθε τι καινούργιο, το οποίο πατάει και στην παράδοση, γεννώνται πολλά ερωτηματικά, όσον αφορά τις προδιαγραφές των προϊόντων, την περιεκτικότητα σε αλκοόλη, την ονομασία τους, την παρουσίαση και την επισήμανσή τους, ζητήματα, για τα οποία πρέπει να μπουν κανόνες από τη νομοθεσία.

      Δεδομένου ότι στην σύγχρονη εποχή, θεσπίζονται προδιαγραφές, ώστε τα τρόφιμα και ποτά, να δικαιούνται να φέρουν συγκεκριμένες ονομασίες, ένα βασικό ερώτημα που πρέπει να ρυθμιστεί είναι οι νόμιμες ονομασίες τους, δηλαδή οι ονομασίες, με τις οποίες πρέπει να  διατίθενται στην αγορά. Όπως γίνεται κατανοητό, η λύση στο πρόβλημα δεν είναι πάντοτε ασφαλής και εύκολη, διότι πρέπει να συγκεραστούν πολλοί παράγοντες, όπως η προστασία των παραδοσιακών προϊόντων, η ορθή πληροφόρηση του καταναλωτή, η ανάδειξη των ειδικών χαρακτηριστικών των  προϊόντων αυτών κ.ά.

     Όταν τα αρχικά προϊόντα, όπως ο οίνος και τα αλκοολούχα ποτά, υπόκεινται σε νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, απαιτείται συμφωνία μεταξύ των Κρατών-Μελών,  τα οποία μπορεί να έχουν εντελώς διαφορετικές προσεγγίσεις.

     Στον οίνο, όπου υπάρχει αυστηρή και εκτεταμένη νομοθεσία σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης,  υπάρχουν πολλές διαφορές μεταξύ των Κρατών-Μελών για την αντιμετώπιση του αποαλκοολωμένου οίνου. Το 2018, με τροπολογία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου επί πρότασης της Επιτροπής, η παραγωγή αποαλκοολωμένων οίνων αποφασίζεται πλέον σε ευρωπαϊκό επίπεδο, στο πλαίσιο της παραγωγής αμπελοοινικών προϊόντων, προκειμένου να αντιμετωπισθεί ο ανταγωνισμός αντίστοιχων προϊόντων εισαγομένων από τρίτες χώρες, λαμβάνοντας υπ’ όψιν την αυξανόμενη ζήτηση των καταναλωτών. Με την ίδια τροπολογία, οι αποαλκοολωμένοι οίνοι δεν κατατάσσονται στους οίνους, αλλά στα αρωματισμένα αμπελοοινικά προϊόντα, και δεν υπάγονται στους κανόνες της Κοινής Οργάνωσης της Αγοράς.

     Στα αλκοολούχα ποτά, μέχρι στιγμής η προσέγγιση που ακολουθείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν επιτρέπει την χρήση καμιάς ονομασίας αλκοολούχων ποτών στην επισήμανση ποτών με χαμηλή ή μηδενική περιεκτικότητα σε αλκοόλη, ακόμη και στις περιπτώσεις που η σύστασή τους προσομοιάζει με αυτήν κάποιας κατηγορίας αλκοολούχων ποτών. Βεβαίως το πρόβλημα παραμένει, καθώς τέτοια προϊόντα παράγονται σε τρίτες χώρες και διατίθενται στην αγορά μέσω και του ηλεκτρονικού εμπορίου. Π.χ. στον ιστότοπο amazon.co.uk προβάλλεται πλήθος προϊόντων που χαρακτηρίζονται alcohol free gin, alcohol free rum κ.λ.π.

     Αντιθέτως, για ποτά, όπως η μπύρα, τα ποτά από ζύμωση, τα χαμηλόβαθμα αλκοολούχα ποτά (alcopops), για τα οποία δεν υπάρχει νομοθεσία σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, δίνεται η δυνατότης να θεσπισθούν εθνικές διατάξεις για την χρήση των ενδείξεων που αφορούν την χαμηλή ή μηδενική περιεκτικότητα σε αλκοόλη.

     Έτσι, στην χώρα μας  η μπύρα με χαμηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλη ή χωρίς αλκοόλη θεσμοθετήθηκε το 1989 με το νόμο 1839 (άρθρο 3) ως ειδικού τύπου ζύθοι στη θέσπιση για την μπύρα των ενδείξεων «με χαμηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλη» (όταν ο αλκοολικός τίτλος είναι μεταξύ 0,5 % vol και 1,5 % vol) και  «χωρίς αλκοόλη» (όταν ο αλκοολικός τίτλος είναι μικρότερος ή ίσος του 0,5% vol). Η νομοθετική αυτή ρύθμιση άνοιξε τον δρόμο για την νόμιμη παραγωγή των προϊόντων αυτών από την ελληνική ζυθοποιία, για τα οποία υπήρξε θετική ανταπόκριση στην αγορά. Στην αρχή αυτά τα προϊόντα, αν και υπήρχαν από τότε σε άλλες χώρες (π.χ. Buckler), δεν παράγονταν στην Ελλάδα, γιατί η ζήτηση ήταν περιορισμένη. ‘Όταν η διεθνής τάση για κατανάλωση τέτοιων προϊόντων αυξήθηκε άρχισε η παραγωγή τους και στην Ελλάδα, με το προϋπάρχον θεσμικό πλαίσιο.

     Όπως προκύπτει από την συνοπτική αυτή παρουσίαση του θέματος, είναι προφανές ότι πρόκειται για μια πρόκληση, στην οποία καλούνται όλοι οι εμπλεκόμενοι να δώσουν απάντηση συνδυάζοντας την παράδοση με την καινοτομία. Είναι αναμενόμενο ότι η σχετική συζήτηση συνεχίζεται και μάλλον θα συνεχίζεται για αρκετό καιρό ακόμη, χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα ασφαλούς πρόβλεψης για την κατάληξή της.

Αλεξάνδρα Σκορδάκη & Άρτεμις Αλίβερτη

Χημικοί  του Γενικού  Χημείου του Κράτους