Γραφειοκρατία: Η Λερναία Ύδρα στις μέρες μας

Ο νέος αρχηγός του Δημοκρατικού Κόμματος της Ιταλίας, Ματέο Ρέντσι, στις δηλώσεις του είπε, μεταξύ άλλων, τα εξής:

«Αφήσαμε την Ευρώπη στα χέρια γραφειοκρατών που είναι ικανοί, συνήθως, να μας δείχνουν πολύ καλά τις διαφάνειές τους, αλλά δεν καταλαβαίνουν ότι πίσω από τα νούμερα υπάρχουν άνθρωποι»

Το πρόβλημα της γραφειοκρατίας, λοιπόν, αποτελεί πλέον δομικό, αν όχι υπαρξιακό, πρόβλημα της Ευρώπης στο σύνολό της, αλλά και στις επιμέρους χώρες της.

Σε αντίθεση με τις μοναρχικές κοινωνίες, στις δημοκρατικές κοινωνίες, όπου πρέπει να συγκερασθούν τα δικαιώματα όλων με σεβασμό στις αρχές της δικαιοσύνης και της ελευθερίας, υπάρχει η ανάγκη θέσπισης κανόνων για τη δημόσια σφαίρα της ζωής. Ακόμα και η ιδιωτική σφαίρα πρέπει να οριοθετηθή με κοινούς κανόνες. Οι κανόνες αυτοί αποτελούν το σύνολο της νομοθεσίας, την οποία πρέπει να σέβωνται όλοι.

Με την πάροδο του χρόνου, αυτοί οι κανόνες γίνονται όλο και πιό πλήρεις και λεπτομερειακοί, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα νέα προβλήματα που συνεχώς αναφύονται σε  μια ελεύθερη κοινωνία που εξελίσσεται με απίστευτη ταχύτητα σε όλα τα επίπεδα (τεχνολογικό, κοινωνικό, πολιτιστικό). Έτσι, επέρχεται μια τεράστια συσσώρευση κανόνων κάθε μορφής, η οποία γίνεται εξαιρετικά δυσλειτουργική. Σχηματίζεται αυτό που όλοι γνωρίζουμε ως «γραφειοκρατία», ένα σύστημα αυξανόμενης πολυπλοκότητας και μειούμενης αποτελεσματικότητας.

Όταν το κρίσιμο όριο ξεπερασθή, τότε συμβαίνει η αντιστροφή των όρων (κατά το χεγκελιανό πρότυπο). Αντί το σύστημα να  υπηρετή την πραγματικότητα, απαιτεί από την πραγματικότητα να το υπηρετήση. Γίνεται εξαιρετικά εσωστρεφές, έως και αυτιστικό. Το κόστος συντήρησής του  (και όταν λέμε κόστος, εννοούμε σε όλα τα επίπεδα, από οικονομικό έως ψυχολογικό) υπερβαίνει κατά πολύ το όφελος.

Η κρίση δεν αργεί να εκδηλωθή. Η κοινωνία, αρχίζει, να το συνειδητοποιή σε ολοένα και μεγαλύτερο βαθμό. Σαν ζωντανός οργανισμός, αναπτύσσει αντιστάσεις και προσπαθεί να δημιουργήση νέους τρόπους δράσης. Σ’ αυτήν τη φάση η γραφειοκρατία αναδεικνύεται ως βασική δύναμη όχι απλώς συντήρησης, αλλά και οπισθοδρόμησης, γιατί έχει παγιώσει συμφέροντα, με τα οποία ταυτίζονται μεγάλες ομάδες της κοινωνίας.

Έτσι, η γραφειοκρατία γίνεται :

-σύμμαχος των μεγάλων επιχειρήσεων και οργανισμών και εχθρός των μικρών, γιατί οι μεγάλοι είναι πολύ πιο εύκολο να επιβάλλουν τις απόψεις τους στη νομοθεσία, εν συνεχεία να προσαρμοστούν σ’ αυτές και να προκαλέσουν την εξουδετέρωση των μικρών.

-αντίπαλος των νέων μορφών δράσης, διότι ευνοεί τις παλιές που έχουν ήδη εξοικειωθή μαζύ της (όσες κατάφεραν να επιβιώσουν)

-εμπόδιο στην πρόοδο και στην καινοτομία, διότι επικαλείται την απουσία κανόνων για να αντιμετωπίση το καινούργιο με επιφύλαξη έως και καθαρή άρνηση (χωρίς να εξηγή πώς είναι δυνατόν να έχουν τεθή κανόνες για κάτι που δεν έχει υπάρξει στο παρελθόν).

-παράγων υποβάθμισης νοητικής και ηθικής των ανθρώπων, που απομακρύνονται ολοένα και περισσότερο από την ανάγκη επίλυσης των πρακτικών προβλημάτων με σεβασμό στους κανόνες ηθικής (θα μου  επιτρέψετε ένα ακραίο παράδειγμα, αυτό του συστήματος των στρατοπέδων συγκέντρωσης των Γερμανών στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου όλα λειτουργούσαν βάσει συστήματος και κανόνων, και η βασική δικαιολογία που παρουσιάστηκε από τον τεράστιο αριθμό συμμετεχόντων ήταν «εκτελούσα εντολές»)

-όπλο για τις συντεχνιακές συγκρούσεις μέσα στη κοινωνία και για την κάλυψη ανομολόγητων συμφερόντων, όταν η κάθε ομάδα επικαλείται μια νομοθεσία (συχνά σχετικά με την υγεία, το περιβάλλον κ.λ.π.) προκειμένου να προωθήσει τα στενά της συμφέροντα.

Στη χώρα μας, κατά γενική ομολογία, η γραφειοκρατία αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους λόγους για την οικονομική κρίση, αλλά ακόμη πιο σημαντικό εμπόδιο για να ξεπεραστή αυτή η κρίση. Η γραφειοκρατία αφορά όλες τις σφαίρες της κοινωνίας, δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, αλλά ο ρόλος της στη Δημόσια Διοίκηση είναι καθοριστικός, γιατί αυτή εφαρμόζει τη νομοθεσία και καλείται  να παίξει καταλυτικό ρόλο και στην πάταξή της, ώστε η χώρα να αλλάξη πορεία πλεύσεως προς πιο παραγωγικούς και αποδοτικούς δρόμους.

     Έτσι, βρισκόμαστε μπροστά σε ένα σχήμα οξύμωρο. Ο κατ’ εξοχήν φορέας της γραφειοκρατίας πρέπει να παίξει τον πρώτο ρόλο για τον περιορισμό της. Όμως, οι υπάλληλοι γνωρίζουν ότι ένα μεγάλο μέρος της ύπαρξής τους δικαιολογείται από αυτήν την γραφειοκρατία. Τώρα μάλιστα που έχει τεθή εν αμφιβόλω η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων (με το πρόσχημα ότι περισσεύουν), όλοι και ιδιαιτέρως οι νέοι υπάλληλοι, αρνούνται ενστικτωδώς να συμμετάσχουν σ’ αυτήν την μείωση, διότι φοβούνται ότι, όταν θα τα καταργήσουν όλα αυτά, θα καταργηθούν και οι ίδιοι.

     Κατά την ταπεινή μου άποψη, ήταν πολιτικό λάθος η ταυτόχρονη προώθηση της πολιτικής των απολύσεων και της πολιτικής της μείωσης της γραφειοκρατίας. Εισπράχθηκε σε μεγάλο βαθμό από τους δημοσίους υπαλλήλους ως πρόσκληση συμβολής στην αυτοκτονία τους, με συνέπεια. στην φυσιολογική αδράνεια να προστεθή και ο φόβος. Γι’ αυτό βλέπουμε αφ’ ενός την πολύ αργή πρόοδο στο θέμα, ενώ ταυτοχρόνως σε νέα νομοθετήματα βλέπουμε και αύξηση της γραφειοκρατίας, προκειμένου να εξυπηρετηθούν συντεχνιακά συμφέροντα.

Η ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ

(Για τις ανάγκες του παρόντος, «εμείς» είμαστε οι υπάλληλοι του Γ.Χ.Κ.)

    

Το Γ.Χ.Κ. δεν μπόρεσε να ξεφύγει από τα πλοκάμια της γραφειοκρατίας (δεν ήταν και πολύ εύκολο, γιατί το ευρωπαϊκό πλαίσιο δεν έδινε πολλά περιθώρια). Από την άλλη πλευρά, η διόγκωση της γραφειοκρατίας έρχεται και ως φυσικό επακόλουθο του ζήλου και του φιλότιμου των υπαλλήλων, ιδιότητες που διακρίνουν σε μεγάλο βαθμό το προσωπικό του Γ.Χ.Κ.

Βρισκόμαστε, ωστόσο, σε κρίσιμη καμπή. Αποτελεί πεποίθησή μου, ότι η διατήρηση της γραφειοκρατίας δεν είναι μέσο διατήρησης της Υπηρεσίας. Αυτή είναι μια αυταπάτη που θα καταρρεύση συντόμως. Αντιθέτως, εάν εγκαίρως πάρουμε την απόφαση και πετάξουμε από πάνω μας τα βαρίδια της γραφειοκρατίας, το καράβι έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να πάρη τη στροφή και να συνεχίση την πορεία του.

Γι’ αυτό προτείνω το Γ.Χ.Κ. να επεξεργαστή προτάσεις που μειώνουν τη γραφειοκρατία παράλληλα με προτάσεις που καθιστούν πιο λειτουργικό για την κοινωνία το έργο μας. Η οργανωτική αναδιάρθρωση πρέπει να πάρη άλλους δρόμους και να συνδυασθή με αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου.

Ενδεικτικά παραθέτω ορισμένους βασικούς άξονες που πρέπει να εξετασθούν:

-Νομοθεσία στον τομέα της αλκοόλης και των ποτών με αλκοόλη, όπου υπάρχουν ένα πλήθος απηρχαιωμένων, αναχρονιστικών και εκτός της σύγχρονης πραγματικότητας διατάξεων, στη διατήρηση των οποίων συμβάλλουμε, διότι σε μεγάλο βαθμό θεωρούμε ότι μας συνδέουν με το Υπουργείο Οικονομικών. Πολλές απ’ αυτές τις διατάξεις μπορούν να καταργηθούν και χωρίς ιδιαίτερη νομοθετική ρύθμιση, διότι έρχονται σε αντίθεση με βασικές αρχές του ενωσιακού δικαίου ή/και με μεταγενέστερες εθνικές διατάξεις.

-Διαπίστευση των εργαστηρίων. Είναι εξαιρετικά χρονοβόρο, να εφαρμόζονται όλοι αυτοί οι κανόνες και με τον τρόπο που εφαρμόστηκαν στο Γ.Χ.Κ., όταν ο αριθμός  των μη κανονικών δειγμάτων είναι ένα πολύ μικρό ποσοστό του συνόλου των δειγμάτων. Η κίνησή μας πρέπει να είναι και προς το εξωτερικό, στην κατεύθυνση της ελάφρυνσης της ενωσιακής νομοθεσίας, και προς το εσωτερικό, στην κατεύθυνση της απλοποίησης των διαδικασιών.  Πρέπει να εξετασθή η στρατηγική, όλες οι Υπηρεσίες να εκτελούν αναλύσεις εκτός διαπίστευσης, να σαρώνωνται τα δείγματα και να εξετάζωνται με διαδικασίες διαπίστευσης εκείνα, για τα οποία προκύπτει μη κανονικότητα για αναλυτικές παραμέτρους.

-Επιβολή κυρώσεων. Να επανεξετασθή το πλαίσιο των κυρώσεων και ως προς το ύψος και ως προς τις διαδικασίες επιβολής. Να προβλεφθή διαδικασία σύστασης προς συμμόρφωση, προ της επιβολής κυρώσεων (υπήρχε ανάλογη στην αντίστοιχη Υπηρεσία της Γαλλίας, το 1995). Να εστιάζουν οι Υπηρεσίες μας πιο προσεκτικά, στον εντοπισμό των υπευθύνων. Η νοοτροπία «στείλε τον στο δικαστήριο, και εάν είναι αθώος, θα απαλλαγή» είναι φασιστική. (Η χούντα συνήθιζε να απολύη ανθρώπους αποδίδοντάς τους κατηγορίες, και αυτοί έπρεπε να αποδείξουν την αθωότητά τους στο δικαστήριο προκειμένου να επαναπροσληφθούν). Το τεκμήριο της αθωότητας είναι βασική αρχή του κράτους δικαίου.

-Τόνωση του επιστημονικού ρόλου του Γ.Χ.Κ. που τείνει να καλυφθή από το γραφειοκρατικό σκότος. Η επιστήμη της Χημείας έχει πολλά να προσφέρη στην ποιότητα της ανθρώπινης ζωής και το Γ.Χ.Κ. έχει τόσο ικανό προσωπικό και τέτοιον εξοπλισμό που (χωρίς να θεωρηθώ ότι βλογάω τα γένεια μας) αμφιβάλλω εάν μπορεί στην χώρα μας άλλος οργανισμός, δημόσιος ή ιδιωτικός, να φθάση στο επίπεδό του, τα προσεχή έτη. Αν απαλλαγούμε έστω και μερικώς από τη γραφειοκρατία, μπορούμε να μεγαλουργήσουμε.

Αγαπητοί συνάδελφοι,

δεν χρειάζεται να επεκταθώ περισσότερο. Εάν ξεπεράσουμε τους εγωισμούς και τους φόβους μας, εάν μαζύ με το ατομικό συμφέρον φροντίσουμε και για το συλλογικό, έχουμε ελπίδες να τα καταφέρουμε στο στόχο μας για ένα Γενικό Χημείο του Κράτους που απαλλαγμένο στον μέγιστο δυνατό βαθμό από τις πληγές της γραφειοκρατίας, θεραπεύει τη Χημεία στην Υπηρεσία του Νόμου, για το συμφέρον της κοινωνίας και της χώρας μας.

Αλεξάνδρα Σκορδάκη